نبودِ وجود اسپرم در آزمایش منی (حداقل دو نمونه) را آزواسپرمی گویند. آزواسپرمی می‌تواند در اثر تولید نشدن اسپرم در داخل بیضه و یا در اثر انسداد مجاری انتقال اسپرم ایجاد شود. هرکدام از این موارد می‌توانند ناشی از علل ژنتیکی، عفونی و آسیب‌های پزشکی باشند. معاینۀ بالینی، آزمایش‌های خون برای بررسی‌های هورمونی و بررسی‌های ژنتیکی همگی در تشخیص آزواسپرمی کمک‌کننده‌اند. البته، هیچ‌کدام از این روش‌ها به‌تنهایی و یا با هم، به‌طور قطعی قادر به پیشگویی وجود یا نبودِ اسپرم در داخل بیضه نیستند، تنها روش قطعی ارزیابی وجود و یا نبودی اسپرم در داخل بیضه، تکه‌برداری از آن است که به آن بیوپسی گفته می‌شود. در واقع در سال‌های اخیر با ابداع روش میکروانجکشن که با تعداد انگشت‌شمار اسپرم هم قابل انجام است، بیوپسی بیضه و ارزیابی آزمایشگاهی و آسیب‌شناسی آن اهمیتی دوچندان پیدا کرده است. در کنار مسائل باروری و ناباروری، اهمیت دیگر بیوپسی بیضه در تشخیص به‌موقع مراحل ابتدایی سرطان است. برای نمونه، اگر در سونوگرافی، بافت بیضه یکنواختی طبیعی را نداشته باشد، ممکن است به بیوپسی بیضه نیاز شود، به‌ویژه اگر یک بیضۀ دیگر به‌دلیل سرطان یا جراحی خارج شده باشد.

 با درنظر گرفتن عوامل مختلف و با تشخیص پزشک متخصص این عمل می‌تواند با سوزن مخصوص (PESA) و یا عمل جراحی (TESE) انجام پذیرد. از اسپرم به‌دست‌آمده می‌توان برای انجام عمل میکرواینجکشن (ICSI) استفاده کرد (با انجام مجدد PESA و TESE با هدف درمان و یا در صورت امکان استفاده از بافت منجمد قبلی.

 PESA یا کشیدن اسپرم با سوزن:

وقتی که پزشک متخصص تشخیص دهد که بیمار کاندیدای PESA است، توصیه می‌کند شب قبل از مراجعه موهای زهار (ناحیه تناسلی) را بتراشد و صبح ناشتا با یک همراه به مرکز جراحی مراجعه کند. پس از آماده شدن در بخش، بیمار به اتاق عمل منتقل می‌شود. در اتاق عمل تحت شرایط استریل و با بی‌حسی موضعی عمل جراحی شروع می‌شود. عمل کشیدن اسپرم از اپی‌دیدیم با سرنگ و سوزن انسولین که به مادۀ مخصوص (محیط کشت) آغشته است، انجام می‌پذیرد. نمونه با سرنگ تحویل آزمایشگاه می‌شود که طی چند دقیقه وجود یا نبودِ اسپرم در نمونه مشخص می‌گردد.

در صورت مثبت بودن نمونۀ سوزنی (PESA) بیمار کاندیدای میکروانجکشن خواهد شد. در صورت منفی بودن آن باید عمل جراحی بیوپسی بیضه انجام شود. اگر تنها عمل‌کشیدن سوزنی انجام شود، بدون این که نیاز به مراقبت یا داروی خاصی باشد، بیمار مرخص می‌شود.

 بیوپسی بیضه (TESE)

بیوپسی بیضه نیز به‌صورت سرپایی انجام می‌شود و معمولاً بیمار حداکثر 2 ساعت بعد از عمل از مرکز درمانی مرخص می‌گردد. شب قبل از عمل، بیمار باید ناحیۀ عمل به‌ویژه کیسۀ بیضه، دور آلت تناسلی تا کشاله ران را کاملاً تراشیده و تمیز کند. صبح روز عمل بیمار ناشتا با یک همراه به مرکز درمانی مراجعه می‌کند. اگر بیمار به‌دلیل بیماری خاص دارو مصرف می‌کند، صبح روز جراحی می‌تواند با کمی آب داروی خود را مصرف کند. بیوپسی بیضه در اتاق عمل جراحی و تحت شرایط استریل و غالباً با بی‌حسی موضعی انجام می‌شود، ولی اگر چند بار جراحی شده باشد یا بیمار اصرار کند، در صورتی‌که پزشک متخصص صلاح بداند، بی‌حسی موضعی هم‌زمان با تزریق داروهای آرامبخش وریدی انجام می‌گیرد. عمل بی‌حسی در محل بند بیضه (طناب منوی) در محلی که از شکم خارج می‌شود و با تزریق مقدار مناسب داروی بی‌حسی صورت می‌پذیرد. محل برش جراحی که غالباً 1 تا 2 سانتی‌متر است، نیز بی‌حس می‌شود. با برش پوست کیسه بیضه و لایه‌های زیرین آن، بیضه دیده می‌شود و با شکاف کوچک روی خود بیضه به اندازه چند دانه کوچک برنج از بافت بیضه برداشته می‌شود. نمونۀ برداشته‌شده در ظرف مخصوصی حاوی محیط کشت قرار می‌گیرد و به آزمایشگاه تحویل داده می‌شود. در آزمایشگاه این بافت به کمک سوزن‌های ظریف مخصوصی از هم جدا می‌شوند و سپس در زیر میکروسکوپ قرار می‌گیرند و وجود یا نبودِ اسپرم در آن ارزیابی می‌شود. در صورت وجود اسپرم، بیمار کاندیدای میکروانجکشن می‌شود.

در صورت منفی بودن، عمل بیوپسی از نقاط دیگر همان بیضه و نیز بیضه مقابل و یا بیوپسی با کمک میکروسکوپ انجام می‌شود. تنها با بیوپسی متعدد و دو طرفه یا بیوپسی میکروسکوپی می‌توان نبودِ اسپرم در داخل بیضه را اعلام کرد. البته پاتولوژی نمونه‌های به‌دست آمده تشخیص را تأیید می‌کند. نمونه‌ها بعد از ارزیابی آزمایشگاهی در ظرف دیگری حاوی محیط کشت دیگر قرار می‌گیرند و به پاتولوژی ارسال می‌شوند. لایه‌های برش‌داده شده شامل پوشش سفید رنگ خود بیضه لایه روی آن و زیر پوست و پوست، هرکدام جداگانه با بخیه‌های قابل جذب دوخته می‌شوند و پس از انجام پانسمان استریل، بیمار به بخش انتقال خواهد یافت. یک دورۀ کوتاه 1 تا روزه، مسکّن خوراکی تجویز می‌شود. روز اول بعد از عمل باید تحرک به‌طور نسبی کمتر باشد و 24 ساعت بعد از جراحی استحمام توصیه می‌شود. بخیه‌ها قابل جذب‌اند، ولی پاتولوژی تا دو هفته بعد حاضر خواهد شد که مکمل یکدیگر هستند. بیوپسی بیضه بر توانایی جنسی مرد تأثیر منفی نخواهد گذاشت و اگر در زمینه جنسی بیمار با مشکلاتی مواجه بود، می‌تواند به دلیل مشکل زمینه‌ای (عوامل ایجادکننده آزواسپرمی) و یا دلایل دیگری باشد که توسط متخصص آندرولوژی قابل بررسی و درمان است. مقاربت بعد از جراحی ممانعتی ندارد و پرهیز جنسی بعد از بیوپسی بیضه ضرورتی ندارد.