طی دهه ‌های گذشته بر اساس نیاز جامعه به منظور تشخیص سندرم داون و دیگر مشکلات کروموزومی و کاهش میزان معلولیت در جامعه غربالگری جنین انجام می شد اما طبق ماده ۵۳ قانون جوانی جمعیت، آزمایش های غربالگری جنین محدود و تنها بنابر درخواست والدین یا پزشک متخصص انجام می شود.

به گزارش سیناپرس، طبق برآوردها در حال حاضر حدود ۳ میلیون نفر از جامعه ایرانی دچار معلولیت جسمی، حرکتی و ذهنی هستند. قطعا با حذف کامل غربالگری جنین، میزان کودکان معلول و جمعیت معلولان کشور افزایش پیدا می کنند؛ افرادی که اکنون تحت کمترین حمایت های دولت قرار دارند و خانواده های آنها در شرایط بد اقتصادی کشور، متحمل پرداخت هزینه های سنگین هستند.

معلولانی که به سختی می توانند امر و معاش کنند. افرادی که آینده شغلی ندارند و در جامعه زیرساخت های لازم آموزشی و رفاهی مناسبی برای آنها فراهم نشده است.

حال در چنین شرایطی دولت سیزدهم برای افزایش جمعیت دست به اقدام روش های مختلف،غیرکارشناسی شده و نا معقول مانند حذف یا کمرنگ ساختن غربالگری جنین زده است. روشی که می تواند پیامدهای زیادی مانند افزایش معلولیت برای جامعه به دنبال داشته باشد.

افزایش جمعیت به چه بهایی؟

سید ابراهیم رئیسی معتقد است« همه دستگاه ‌ها باید برای پیشگیری از معلولیت تلاش کنند اما به این معنا نیست که برای جلوگیری از معلولیت، سقط جنین را تجویز کنند، زیرا قتل نفس است». وزارت بهداشت نیز در راستای سیاست های دولت سیزدهم اقداماتی در دستور کار خود قرار داده است. به عنوان مثال اخیرا اداره کل تجهیزات و ملزومات پزشکی سازمان غذا و دارو در اطلاعیه ‌ای اعلام کرد، تمامی آزمایشگاه‌ ها تنها مجاز به استفاده از دستگاه‌های آنالایزر بسته برای غربالگری سه ماهه اول بارداری سندروم داون هستند و تولید و واردات کیت ‌های غربالگری سه ماهه اول بارداری به صورت سیستم باز( مانند روش الایزا ) برای انجام غربالگری سه ماهه اول سندروم داون صادر و تمدید نمی شود.

محمد امین طباطبایی ‌فر، عضوهیات مدیره انجمن ژنتیک پزشکی ایران و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی اصفهان در واکنش به تصمیم غیر کارشناسی شده اظهارداشت: وزارت بهداشت در این تصمیم‌ گیری هیچ مشورتی با انجمن ژنتیک پزشکی ایران نداشته است. قطعا این تصمیم غیر معقولانه است و باعث می شود خطر تولد نوزدان مبتلا به ناهنجاری ها و بیماری های ژنتیکی در جامعه افزایش پیدا کند و تولید واردات کیت های غیر مجاز نیز با قیمت های سرسام آور زیادتر شود. از سوی دیگر علاوه بر تحمیل هزینه زیاد به مردم، استاندارد و کیفیت این کیت ‌ها نیز زیر سوال می رود. این انجمن به زودی در نامه‌ ای رسمی به این تصمیم اعتراض خواهد کرد و خواستار ارزیابی مجدد آن خواهد شد.

پدرام پاک آیین، سخنگوی وزارت بهداشت نیز در واکنش به این موضوع گفت: از نظر وزارت بهداشت، غربالگری جنین با رعایت استانداردها ممنوع نیست بلکه غربالگری مطابق قانون و نظر متخصصان استاندارد سازی شده است. در حال حاضر کیت های تشخیصی غربالگری با دقت کافی در اختیار مردم قرار می گیرد و کماکان برای کمک به سلامت مادر و جنین، از توزیع کیت های غیر استاندارد و غیر دقیق جلوگیری می شود.

چرا غربالگری جنین اهمیت دارد؟

دکتر سونیا اسکندریون، جراح و متخصص زنان و زایمان، عضو تیم تخصصی مرکز درمان ناباروری ابن سینا در گفتگو خبرنگار با سیناپرس گفت: امروزه در دنیا غربالگری جنین با روش های غیر تهاجمی و نمونه برداری از آمینوسنتز برای تشخیص سندرم داون و دو مشکل کروموزمی تریزومی ۱۳ (سندرم پاتو) و تریزومی ۱۸ (سندرم ادوارد) به زنان باردار_به ویژه زنان باردار بالای ۳۵ سال _ توصیه می شود.

وی افزود: غربالگری سه ماه نخست بارداری شامل سونوگرافی جنین و آزمایش خون مادر است؛ در انتهای سه ماه اول بارداری(در هفته یازدهم و سیزدهم) انجام سونوگرافی به نام Nuchal Translucency) NT) توصیه می شود؛ در این سونوگرافی میزان مایع پشت گردن جنین جهت بررسی برخی از اختلالات کروموزومی مانند سندرم داون مورد بررسی قرار می گیرد. در آزمایش خون نیز دو ماده خونی اندازه گیری می شود.

این جراح و متخصص زنان و زایمان اظهارداشت: در نهایت برحسب اندازه گیری این دو ماده خونی، انجام سونوگرافی NT و سن مادر احتمال تقریبی کم خطر یا پرخطر بودن مشکلات کروموزومی جنین تشخیص داده می شود. اگر احتمال مشکلات کروموزومی جنین کم باشد، خیال والدین از این بابت راحت می شود اما اگر احتمال مشکلات کروموزومی جنین زیاد باشد، نیاز به تست های تشخیصی بیشتر است. تست غربالگری فقط احتمال مشکل را مطرح می کند. تست های تشخیصی نیز در کنار تست غربالگری کمک می کنند، میزان پر خطر بودن سلامت جنین مشخص داده شوند.

وی خاطرنشان کرد: تست های تشخیصی نیز شامل آمینوسنتز(نمونه برداری از مایع آمنیون) و نمونه برداری از پرزهای جفتی جنین است. در سه ماه دوم بین هفته سیزده تا بیستم نیز غربالگری به نام کواد مارکر انجام می شود. در این نوع غربالگری میزان چهار ماده در خون مادران باردار اندازه ‌گیری می ‌شود. تجمیع این دو غربالگری، احتمال و میزان مشکلات کروموزومی جنین را مشخص می کند.

اسکندریون به خبرنگار سیناپرس گفت: مرحله بعدی، غربالگری سونوگرافی به نام آنومالی اسکن است. در این سونوگرافی مشکلات عمده آناتومی تمامی اعضای حیاتی جنین مانند قلب ، مغز ، ریه، کلیه ، معده، استخوان ها و …بررسی می شود. سونوگرافی آنومالی نیز تقریبا در هفته سیزدهم انجام می شود. پس از انجام آن اگر کودکی مشکل ساختار جسمی و ذهنی باشد، طبق قانون کشور جنین می تواند در هفته نوزدهم سقط انجام شود به شرط آنکه پزشکی قانونی نیز این موضوع را تایید کند.

وی یادآورشد: اکوکاردیوگرافی جنین نیز در شرایط خاص(مادران مبتلا به دیابت، سابقه مشکلات قلبی در خانواده، مرگ زودهنگام و ناگهانی نوزاد) انجام می شود.

به گفته این جراح و متخصص زنان و زایمان، اکثر روش های غربالگری جنین به صورت غیر تهاجمی هستند و خطری برای جنین به دنبال ندارند. احتمال خطر سقط جنین در روش های تشخیصی نیز یک در دویست است.

عضو تیم تخصصی مرکز درمان ناباروری ابن سینا به سیاست های اخیر دولت و محدودیت سقط جنین و غربالگری جنین اشاره کرد و با اشاره به پیامدهای این موضوع به سیناپرس گفت: انجام غربالگری جنین در وهله نخست باعث آرامش خاطر والدین می شود و استرس ناشی از تولد فرزندی با مشکل جسمی و ذهنی را کاهش می دهد. جواب بسیاری از این آزمایش ها، طبیعی گزارش می شود. تنها مورد نگران کننده زمانی است که مشکلات کروموزومی جنین تشخیص داده شود. مشکلاتی که هیچ راه درمانی برای آنها وجود ندارد و بار مالی زیادی برای جامعه، دولت و خانواده ها به بار می آورد.

وی افزود: امروزه این روش های تشخیصی در کشورهایی که سیستم درمانی پیشرفته ای دارند، انجام می شود. بیشتر بیمه ها نیز هزینه های آن را تقبل می کنند و تقریبا انجام این آزمایش ها برای والدین رایگان است. متاسفانه اخیرا دولت قصد حذف یا کمرنگ ساختن غربالگری جنین را دارد. حذف غربالگری شانس تشخیص جنین سالم را از والدین می گیرد، در نتیجه زمانی که فرزند نخست آنها دچار مشکل شود، دیگر رغبتی برای فرزندآوری پیدا نخواهند کرد. این مساله در طولانی مدت پیامدهای دیگری نیز به دنبال دارد. هزینه های نگهداری این کودکان نه تنها زیاد است بلکه مشاهده عذاب کشیدن این فرزندان نیز برای خانواده ها بسیار دشوار است.

طبق قانون چه کسانی می توانند اقدام به سقط جنین کنند؟

به گفته دکتر آسیه جعفری، معاون امور معاینات بالینی سازمان پزشکی قانونی، سازمان پزشکی قانونی بر اساس ماده ۵۶ قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت، مسئول تشکیل پرونده متقاضیان است. پزشک این سازمان نیز متولی بررسی مستندات و تکمیل آن‌هاست. چنانچه درخواست متقاضیان شرایط لازم را داشته باشد، بنابر تشخیص کارشناسان پزشکی قانونی به کمیسیون ویژه سقط جنین (متشکل از قاضی، پزشک متخصص متعهد و پزشک قانونی متخصص) ارجاع داده می شود؛ تقاضای فرد در خصوص ناهنجاری‌ جنینی یا بیماری مادر و میزان خطر جانی ناشی از این بیماری توسط پزشکان این کمیسیون بررسی و در نهایت رای نهای توسط قاضی کمیسیون صادر می شود.

وی اظهارداشت: تشخیص ناهنجاری جنین یا بیماری مادر باید قطعی و مستند باشد. اگر احتمال وجود ناهنجاری جنین یا بیماری مادر مستند نباشد، امکان صدور مجوز و حتی ارجاع پرونده به کمیسیون وجود ندارد. هر نوع بیماری مادر حین بارداری نیز تهدید کننده جان او نیست و منجر به صدور مجوز نمی شود.

وی افزود: شناسنامه زوجین (در موارد اختلالات جنینی)، کارت شناسایی معتبر و اصل تمامی مستندات( سونوگرافی ‌ها، اکوکاردیوگرافی، گزارش آزمایش‌های غربالگری و آزمایشات ژنتیک) و همچنین معرفی ‌نامه پزشک معالج (در موارد بیماری مادر) برای بررسی درخواست ‌های سقط قانونی در این کمیسیون لازم است.

وی تاکید کرد: در صورت وجود ناهنجاری جنینی حضور پدر برای اعلام اظهارات خود لازم است. اظهارات او باید دال بر آگاهی‌اش از موضوع درخواست مادر است اما نیاز به رضایت وی برای سقط جنین نیست. همچنین در صورت بیماری تهدید کننده جان مادر نیز نیازی به حضور ولی جنین نیست.