بررسی‌های خبرنگار تسنیم از فعالیت برخی صفحات در فضای مجازی حاکی از آن است که در برخی از این صفحات، افرادی به عنوان دلال اهدای تخمک بین اهداکننده و گیرنده تخمک (فرد نابارور)، بخشی از پولی که از گیرنده تخمک دریافت کرده‌اند را در اختیار اهداکننده آن قرار می‌دهند و از این روش، کسب درآمد می‌کنند!

خبرگزاری تسنیم هفته گذشته طی گزارشی با عنوان خرید و فروش تخمک تا 20میلیون تومان به بررسی بخشی از ابعاد این مسئله پرداخت.

در ادامه و برای بررسی بیشتر ابعاد این مسئله، با دکتر علی صادقی تبار؛ مدیر مرکز درمان ناباروری ابن سینا گفت‌وگو کردیم که مشروح آن را در ادامه می‌‌خوانید:

تسنیم: آقای دکتر در ابتدا توضیح بدهید که چه تعداد زوج نابارور در کشور داریم؟

براساس مطالعات کشوری که جهاد دانشگاهی انجام داده است حدود 20.2 درصد زوجین ایرانی نابارور هستند و یکی از عوامل بالا بودن آن، آلاینده‌ها و عوامل زیان‌آور محیطی در شهرهای صنعتی و بالا بودن سن ازدواج است.

تسنیم: چند درصد این زوجین نیازمند درمان‌های پیچیده ناباروری می‌شوند؟

حدود 10 تا 15 درصد این زوجین نیاز به درمان‌های جایگزین نظیر تخمک جایگزین (اهدای تخمک) و رحم جایگزین دارند. به طور کلی انتخاب روش درمان ناباروری تا حدود زیادی تابعی از سن مراجعان است؛ هر چه سن پدر و مادر پایین‌تر باشد، روش‌های درمان ناباروری آسان‌تر و موفقیت‌آمیزتر خواهد بود زیرا در سنین پایین، اندام‌های تولیدمثلی افراد به خوبی و به طور طبیعی عمل می‌کنند و در شهرهای بزرگتر که سن ازدواج بالاتر است، باروری افراد آسیب‌پذیرتر است.

تسنیم:‌ فرآیند اهدای تخمک به چه صورت انجام می‌شود؟

از آن‌جا که تنها راه حل درمانی تعداد قابل توجهی از زوج‌های نابارور، استفاده از تخمک یا رویان (جنین) اهدایی یا رحم جایگزین است، مرکز فوق تخصصی ابن سینا برای پاسخگویی به نیاز این دسته از زوج‌ها، برای نخستین بار در کشور کلینیک اهدا را به‌صورت متمرکز راه‌اندازی کرد.

برخورداری اهداکننده از سلامت متعارف عمومی، تشابه خصوصیات ظاهری (فنوتیپی) اهداکننده و دریافت‌کننده و "محرمانه ماندن هویت اهدا‌کننده از دریافت‌کننده" از موارد مورد توجه در این کلینیک است.
در این مرکز پس از احراز ضرورت درمان به روش جایگزین (اهدا) و با رعایت شاخص‌های ضروری در انتخاب اهداکنندگان و دریافت‌کنندگان، نسبت به ارزیابی، پذیرش یا رد درمان دریافت‌کننده و اهدا‌کننده اقدام می‌کند.

فرآیند اهدای تخمک زیر نظر اداره پیوند وزارت بهداشت انجام و جزو درمان‌های ناباروری تلقی می‌شود و فرم صحیح آن در مراکز درمان ناباروری مانند مرکز ابن سینا اجرا می‌شود که در آن، بر اساس آیین نامه وزارت بهداشت، این فرآیند طی می‌شود.

نخستین اصل اهدای تخمک، حفظ محرمانگی دهنده و گیرنده است و بیمار و واسطه‌ها و اطرافیان نباید از اینکه اهداکننده و گیرنده چه کسانی هستند، اطلاع داشته باشند زیرا این اطلاعات امنیت این فرزند را در آینده به خطر می‌اندازد! این فرآیند با رعایت اصول علمی، شرعی و اخلاقی و در بسیاری از موارد عمدتاً با مجوز قوه قضائیه انجام می‌شود.

در روند اهدا، مشاوره‌ها و توصیه‌های تخصصی در رشته‌های مختلف زنان و زایمان، جنین‌شناسی، آندرولوژی، داخلی، غدد، عفونی، ژنتیک، روانپزشکی، حقوق و پزشکی اجتماعی در تصمیم‌گیری نسبت به پذیرش، رد و یا چگونگی درمان در نظر گرفته می‌شود.

تسنیم: کدام زنان به دریافت تخمک اهدایی نیازمند می‌شوند؟

بسیاری از زنان محروم از داشتن فرزند، با داشتن مشکلاتی نظیر هایپرگنادوتروپی، نارسایی زودرس تخمدان‌ها، سابقۀ جراحی اووفورکتومی (خارج کردن تخمدان‌ها) یا سابقۀ درمان به روش شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی، وجود علائم قطعی ذخیرۀ پایین تخمدان، سقط مکرر غیرقابل درمان و... نیازمند این روش می‌شوند.

تسنیم: این روزها شاهد فعالیت برخی صفحات اینستاگرامی در خرید و فروش تخمک هستیم! این موضوع علاوه بر احتمال عدم حفظ اصل محرمانگی، ممکن است بُعد تجاری اهدای تخمک را پررنگ‌تر کند؛ آیا در مراکز درمان ناباروری نیز مبلغی بابت اهدای تخمک به فرد اهداکننده پرداخت می‌شود؟

ممکن است مراکزی اصول محرمانگی را رعایت نکنند اما در عمده مراکز درمان ناباروری این اصول زیر پا گذاشته نمی‌شود.

در مراکز درمان ناباروری، افراد اهداکننده به شرط سلامت پس از بررسی‌های کامل از نظر جسمی، روانی و اخذ تأییدیه‌های لازم که در آیین‌نامه‌های اهدا دیده شده می‌توانند اقدام به اهدای تخمک کنند.

در این مراکز نیز پرداخت هزینه از باب خرید و فروش تخمک و جنین نیست و هزینه ایاب و ذهاب و هزینه‌های اقامت فرد و صرف زمان و زحماتی است که فرد متحمل می‌شود.

فردی که در فرآیند اهدای تخمک مشارکت می‌کند قطعاً اهداف انسان‌دوستانه دارد و صرف کسب درآمد از این طریق، مطرح نیست زیرا روش‌های زیاد دیگری برای کسب درآمد از طریق فضای مجازی وجود دارد. بسیاری از اوقات افراد اهداکننده با مشکلات زوجین نابارور آشنا هستند و به همین دلیل اقدام به اهدای تخمک می‌کنند. اینکه انگیزه هر فردی از اهدای تخمک چیست را نمی‌توان قطعی گفت اما آنچه قطعی است این است که در کار خیر، انگیزه خیر وجود دارد.

درباره برخی مراکز درمانی که ممکن است فعالیت واسطه‌هایی که پولی از گیرنده تخمک دریافت می‌کنند را قبول کنند و ممکن است اهداکننده و گیرنده از اطلاعات یکدیگر مطلع شوند؛ اداره پیوند، وظیفه نظارت بر مراکز درمان ناباروری را دارد؛ زیرا فرد بخشی از بافت بدن خود را به دیگران اهدا می‌کند.

مراکز درمان ناباروری از این اداره وزارت بهداشت مجوز خود را دریافت می‌کنند و باید از این بخش سؤال شود که نظارت‌ها تا چه میزان است اما در مرکز ما و بسیاری از مراکز که با آنها در ارتباط هستیم، اصل محرمانگی اطلاعات دهنده و گیرنده، رعایت می‌شود و نباید فعالیت برخی افراد سودجو، باعث ایجاد دید منفی به این روش علمی شود.

تسنیم: اخیراً معاون درمان وزارت بهداشت به تسنیم اعلام کرده که به دلیل چالش‌های حقوقی فرآیند اهدای تخمک و نبود قانونی مصوب در این زمینه، در پروانه‌های جدیدی که به مراکز درمان ناباروری ارائه می‌شود، موضوع اهدای تخمک فعلاً ممنوع شده است تا تکلیف لایحه اهدای تخمک مشخص شود؛ نظر شما در این باره چیست؟

آنچه اهمیت دارد این است که اهدا نباید بدون مطالعه، متوقف شود زیرا درمان اهدای تخمک نیز دوره زمانی خاصی دارد و برای رفع چالش‌های موجود در این زمینه، باید در حین ارائه خدمات به زوجین نیازمند روش درمانی ناباروری، ضوابط جدیدی وضع شوند زیرا بسیاری از مردم در این فاصله، دوران باروری‌شان نیز می‌گذرد و ممکن است طولانی شدن زمان تصویب این لایحه به فرزندآوری بسیاری از خانواده‌ها لطمه بزند.