افزایش سن فرزندآوری؛ زنگ خطر بروز ناباروری
ناباروری از جمله چالش‌هایی است که طبق آمارهای کشوری، حدود 20 درصد از زوج‌ها با آن مواجه می‌شوند. ناباروری اگرچه در نگاه نخست یک مسئله پزشکی به نظر می‌رسد اما ابعاد فرهنگی و اجتماعی گسترده‌ای دارد. به دلایل مختلف اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی متأسفانه سن ازدواج و فرزندآوری افزایش یافته است و این امر از عوامل خطر بروز ناباروری است.

به گزارش ایسنا، دکتر افسانه محمدزاده_ جراح و متخصص زنان و زایمان و فلوشیپ ناباروری درباره این موضوع، گفت: امروزه به علت تغییر مناسبات اجتماعی و اقتصادی در جامعه و همچنین تحولات فرهنگی شاهد افزایش سن ازدواج و همچنین افزایش سن فرزندآوری در زوج‌ها هستیم. اما خانم‌ها باید به این نکته دقت کنند که سن باروری در خانم‌ها نامحدود نیست، یعنی یک دوره طلایی باروری و تولیدمثل در زنان وجود دارد که با سپری شدن این دوره، توان باروری کاهش می‌یابد.

وی با اشاره و سازوکار سیستم تولیدمثل زنان، بیان کرد: هنگامی که یک نوزاد دختر متولد می‌شود، حدود دو میلیون تخمک نابالغ در تخمدان‌هایش دارد. وقتی دختران به سن بلوغ می‌رسند، به دلایل ناشناخته تعداد تخمک‌ها به ۳۰۰ هزار تا می‌رسد. یعنی طی سال‌های از بدو تولد تا سن بلوغ، کاهش چشمگیری در ذخیره تخمدان‌ها رخ می‌دهد. بنابراین به‌طور طبیعی و فیزیولوژیک وقتی دختری به سن بلوغ می‌رسد، تعداد تخمک‌های محدودی دارد. متأسفانه تخمک‌سازی در تخمدان‌ها صورت نمی‌گیرد، بلکه همان تعداد تخمکی که از قبل و به‌صورت نابالغ در تخمدان‌ها بوده، پس از بلوغ دختران باید مسیر رشد و تکامل را طی کند و به مرحله باروری برسد.

وی در ادامه افزود: پس از بلوغ، در هر سیکل قاعدگی تعدادی تخمک شروع به رشد می‌کند. از این تعداد تخمک یا کوهورت فولیکولی که شروع به رشد می‌کنند، فقط یک تخمک به مرحله بلوغ می‌رسد و بقیه آنها رشدشان در این روند متوقف می‌شود و از بین می‌روند. بنابراین، سیکل‌های قاعدگی ماهانه نیز به‌طور طبیعی باعث از بین رفتن تعدادی از تخمک‌ها می‌شوند و به‌تدریج ذخیره تخمدان کم و کمتر می‌شود.

محمدزاده سن ۳۵ سالگی را آغاز افت واضح ذخیره تخمدان دانست و توضیح داد: به‌طور طبیعی، حوالی ۳۵ تا ۳۸ سالگی تعداد فولیکول‌های خانم‌ها به‌طور واضح کاهش می‌یابد. در واقع در سنین ۳۵ تا ۳۸ سالگی شاهد مرحله نخست کاهش آشکار ذخیره تخمدان‌ هستیم. افت بعدی در حوالی ۴۰ سالگی رخ می‌دهد و از ۴۲ تا ۴۳ سالگی این روند کاهش ذخیره تخمدان شتاب بیشتری می‌گیرد، به طوری که در سنین ۴۵ تا ۴۶ سالگی تعداد تخمک‌های باقیمانده بسیار کم است و همان تعداد محدود نیز کیفیت بسیار پایینی دارند.

این متخصص زنان افزود: بر اساس مطالعات انجام‌شده، احتمال بروز آناپلوئیدی در کروموزوم‌های تخمک خانم‌های ۴۵ ساله بسیار بالا است. این بدان معناست که در این سنین، با توجه به ناهنجاری‌های کروموزومی تخمک، شانس باروری بسیار کم است و حتی در صورتی که بارداری رخ دهد، دو خطر جدی وجود دارد: سقط جنین و یا تولد نوزاد مبتلا به ناهنجاری‌های کروموزومی.

عضو تیم تخصصی مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا با اشاره به تأثیر افزایش سن زنان بر موفقیت درمان‌های ناباروری، اظهار کرد: همان‌طور که گفته شد، افزایش سن با اثر مخرب بر تعداد و کیفیت تخمک‌ها همراه است. این امر بر نتایج درمان ناباروری نیز اثرگذار است. باید به این نکته توجه کنیم که برای آی وی اف یا میکرواینجکشن نیز به تخمک‌های باکیفیت نیاز داریم. هرچه تعداد تخمک کمتر و کیفیتش پایین‌تر باشد، به‌طبع جنین‌های کمتری به دست می‌آید و شانس موفقیت سیکل‌های آی وی اف و میکرواینجکشن نیز کمتر می‌شود. طبق نتایج مطالعات متعدد، بهترین سن خانم‌ها برای موفقیت آی وی اف زیر ۳۸ سالگی است و هرچه به حوالی سنین ۴۰ تا ۴۲ سالگی نزدیک می‌شویم، میزان موفقیت سیکل‌های آی وی اف نیز کاهش می‌یابد. از حوالی ۴۳ سالگی نیز شانس موفقیت IVF یا ICSI با تخمک خود خانم بسیار کم است، به طوری که در بیشتر موارد ما روش‌های درمان جایگزین، یعنی استفاده از تخمک اهدایی را به ایشان پیشنهاد می‌کنیم.

وی در ادامه خاطرنشان کرد: متأسفانه برخی از خانم‌ها فکر می‌کنند می‌توانند تا هر وقت دلشان بخواهد فرزندآوری را به تعویق بیندازند با این تصور که همیشه گزینه آی وی اف در دسترس است. برای نمونه مراجعان زیادی داریم که مثلاً در سن ۳۰ سالگی ازدواج کرده‌اند و چندین سال پیشگیری از بارداری داشته‌اند. در سن ۳۸ سالگی تصمیم گرفته‌اند بچه‌دار شوند و پس از مدتی اقدام ناموفق برای بارداری‌ و درمان‌های متفرقه در سن ۴۰ سالگی به ما مراجعه کرده‌اند، با این امید که حتماً با آی وی اف نتیجه می‌گیرند. در حالی که همان‌طور که گفتم افزایش سن با کاهش تعداد و کیفیت تخمک‌ها همراه است و این مسئله یکی از عوامل مهم کاهش شانس موفقیت درمان ناباروری است.

محمدزاده سبک زندگی را یکی از عوامل مهم در میزان و کیفیت ذخیره تخمدان خانم‌ها دانست و بیان کرد: اگرچه روند aging یا تأثیر افزایش سن را نمی‌توان متوقف کرد، اما داشتن سبک زندگی سالم می‌تواند این روند را به تأخیر بیندازد. عواملی همچون تغذیه مناسب و مصرف غذاهای سالم و طبیعی، ورزش منظم، خواب کافی و مناسب، پرهیز از مصرف سیگار و دخانیات، داشتن وزن متعادل، کنترل استرس و مصرف نکردن غذاهای فرآوری‌شده، فست‌فودها و شیرینی‌جات که همه زیر عنوان سبک زندگی سالم قرار می‌گیرند، به بهبود سلامت عمومی ما کمک می‌کنند. با ارتقاء سطح سلامت عمومی، سلامت باروری نیز ارتقاء می‌یابد. در واقع دستگاه تولیدمثل و تخمک‌ها نیز بخشی از بدن‌مان‌ هستند و هرچه بیشتر به سلامت‌مان اهمیت دهیم، تخمک‌ها که جزو سلول‌های زایای بدن‌ هستند، در موقعیت بهتر و سالم‌تر قرار می‌گیرند. در واقع در پیش گرفتن سبک زندگی سالم اگرچه روند کاهش و آسیب تخمک‌ها را متوقف نمی‌کند اما باعث می‌شود این روند دیرتر رخ دهد.

بنابراعلام‌ مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا، او در پایان یادآور شد: یکی از اهداف اصلی کمپین «ناباروری و فرهنگ عمومی» به صدا در آوردن زنگ خطر بروز ناباروری در زوج‌های جوان است. لازم است این آگاهی در جامعه، به‌ویژه خانم‌ها ایجاد شود که فرصت طلایی باروری‌شان محدود است. بنابراین، خانم‌هایی که قصد دارند بچه‌دار شوند باید برنامه‌ریزی کنند و اگر قصد دارند بیش از یک فرزند داشته باشند، فاصله مناسب بین دو بارداری را نیز لحاظ کنند تا با از دست دادن سنین طلایی باروری دچار مشکل ناباروری نشوند. خانم‌های عزیز باید بدانند که ادامه تحصیل یا اشتغال هیچ‌یک مانع فرزندآوری نیست و بانوان عزیز ما آن‌قدر توانمندی و مدیریت دارند که بتوانند ابعاد مختلف زندگی را در کنار هم پیش برند.