دکتر سید علی آذین: پیش از پرداختن به ملاحظات جنسی زنان در سالمندی، لازم است بر این نکته تاکید کنم که تفاوت های زن و مرد در رفتار و پاسخ جنسی تنها به جنبه های جسمی محدود نمی شوند. به عنوان مثال ارگاسم در مردان (که بطور معمول با انزال همراه است) اغلب تامین رضایت جنسی محسوب می شود؛ ولی صرف ارگاسم در زنان (که متاسفانه اغلب از همان هم در روابط زوج های ایرانی هنوز غفلت می شود) به مفهوم تامین "رضایت جنسی" ( S.e.x.u.a.l Satisfaction) نیست و مطالعات اخیر نشان می دهند که گاه رضایت جنسی در زنان حتی بدون تجربه ارگاسم هم حاصل می شود. بنابراین مفهوم رضایت جنسی در زنان به مراتب پیچیده تر از آقایان است و ارتباط آن با موضوع مورد بحث ما این است که پژوهش های آینده نگر نشان داده اند که مردان دارای روابط جنسی بیشتر شانس بیشتری برای طول عمر داشته اند، در حالی که این افزایش شانس برای زنان تنها وقتی به لحاظ آماری تایید شد که زنان روابط جنسی "رضایت بخش" بیشتری را گزارش کرده بودند.
در مورد بیماری های رایج در زنان سالمند، پدیده تصلب شرایین و بیماری های قلبی عروقی اگرچه دیرتر ولی به هرحال زنان را نیز درگیر خواهند نمود؛ البته در مقایسه با مردان کمتر باعث اختلال عملکرد جنسی خواهند شد (به علت عدم لزوم فرایندی مثل نعوظ در زنان) مگر آن که با تغییرات خلقی مثل افسردگی همراه شوند. برخی داروهای کنترل فشار خون ممکن است بر روی لوبریکاسیون (افزایش ترشحات واژن به دنبال تحریک جنسی) و حتی ارگاسم تاثیرات منفی داشته باشند که باید مد نظر همکاران محترم پزشک باشد.
چاقی در این دوران می تواند بر عملکرد و رضایت جنسی تاثیرگذار باشد. البته این موضوع تا حدی نیز به ملاحظات فرهنگی و اجتماعی مرتبط است. مثلاً در مطالعه ای در ایتالیا زنان چاق عملکرد و رضایت محدودتری را گزارش کردند، در حالی که این یافته در مطالعه ای دیگر در مورد زنان کشور ترکیه مشاهده نشد. به هر حال تصویر بدنی (Body Image) از خود برای اغلب خانم ها و در هر سنی یک متغیر مهم در زندگی جنسی است.
دیابت (نوع یک و دو) می تواند هر سه حیطه میل جنسی، واکنش به تحریکات جنسی و رسیدن به ارگاسم را دچار اختلال کند به ویژه اگر با زمینه افسردگی همراه شود. لذا کنترل دیابت (هرچه زودتر و در سن کمتر) برای حفظ عملکرد جنسی در خانم ها هم بسیار حائز اهمیت است.
صرف نظر از بیماری های معمول در این دوران باید توجه داشت که عملاً به دنبال عبور از پدیده یائسگی (Menopause) (که معادل فارسی یا به عبارتی عربی آن اصلاً به نظر من مناسب نیست) و توقف کار تخمدان ها، تغییرات بیولوژیک جدی در بدن بوجود می آیند که می توانند بر عملکرد جنسی افراد تاثیرگذار باشند. منبع عمده استروژن در این سنین هورمون های آندروژنی هستند که به استروژن تبدیل می شوند. کمبود استروژن می تواند با تغییرات زیر همراه باشد:
- کم پشت شدن موهای ناحیه تناسلی
- کم شدن چربی زیرپوستی در ناحیه تناسلی که گاه می تواند زمینه ایجاد سیستیت (التهاب مثانه) بعد از مقاربت را فراهم آورد.
- واژن ممکن است کمی کوتاهتر شده و قابلیت ارتجاعی کمتری داشته باشد و به علاوه سطح پوشاننده آن (اپیتلیوم) شکننده تر باشد. عدم توجه به این تغییرات در واژن و لزوم حفظ لوبریکاسیون کافی (حتی با استفاده از ژل های لوبریکانت موجود در اغلب داروخانه ها) ممکن است به درد در حین رابطه جنسی منجر شود (Dyspareunia).
علاوه بر کمبود استروژن (که موضوع لزوم جایگزینی در مقابل خطرات تجویز آن مدت ها است که محل مناقشه بین متخصصین مختلف است)، با توقف کار تخمدان ها، حدود نیمی از ظرفیت تولید آندروژن (هورمون های مردانه که عامل اصلی تحریک میل جنسی در هر دو جنس هستند) نیز کاسته می شود. این موضوع ممکن است بر میل جنسی تا حدی تاثیر بگذارد.
بی اختیاری ادرار در خانم های مسن، مشکل ناشایعی نیست. اما در مورد این که این بی اختیاری حین فعالیت جنسی (به ویژه به هنگام ارگاسم) چقدر می تواند مشکل ساز باشد اختلاف نظر وجود دارد (شیوع از ۳ درصد تا ۲۵ درصد!).
بحث را با ذکر نکته ای به پایان می بریم. سن بالا با وجود تجربه، دانش و مهارت های روانی اجتماعی بیشتر، تضمین کننده مواجه نبودن زن و مرد با مشکلات زناشویی نیست. بنابراین مناسبات زناشویی مثل گذشته، کماکان از روابط جنسی زوجین تاثیر می پذیرد و البته روابط جنسی آنها نیز بر مناسبات زندگی مشترک اثرگذار است. اختلالات عملکرد جنسی در یکی از زوجین نیز می تواند موجب اختلال عملکرد جنسی در طرف مقابل شود.