در گذشته اعتقاد بر این بود که تنها عامل تعیین کننده بیماری تخمدان و تخمک سن است. ولی بر اساس مطالعات جدید، سن تنها عامل مؤثر نیست. عوامل متعددی وجود دارد که می‌تواند بر سلامت تخمک و تخمدان‌ها تأثیر داشته باشد که از جمله می‌توان به عوامل محیطی، وجود هورمون در غذاهای روزانه و استرس اشاره کرد. افزون بر این، داشتن یک بارداری به عوامل دیگری از جمله گردش خون مناسب، چرخۀ سالم باروری، تعادل هورمونی و تخمک سالم نیز بستگی دارد.

چرا سالم بودن تخمک مهم است؟

داشتن تخمک سالم یکی از فاکتورهای مهم بارداری سالم است و نقش مهمی را در لانه گزینی و بارداری دارد. در گذشته اعتقاد بر این بود که ما با تمام ذخیرۀ سلول‌های تخمدان متولد می‌شویم و از این رو، سن می‌تواند تأثیر مهمی بر سلامت تخمک داشته باشد. تا کنون، فرض بر این بود که سلول‌های تخمک بازسازی نمی‌شوند، ولی یافته‌های جدید نشان می‌دهد که بدن زنان ممکن است در سنین باروری سلول تخمک را ایجاد کند.

دانشمندان موفق به کشف سلول‌های بنیادی در تخمدان شده‌اند که می‌توانند سلول‌های جدید تخمک را تولید کنند. اما باید توجه داشته باشیم که صرف نظر از یافته‌های جدید، سن هنوز هم می‌تواند تأثیر مهمی بر سلول‌های تخمک تازه تولید شده داشته باشد و با افزایش سن، لانه گزینی سلول تخم کم می‌شود. از طریق داشتن رژیم غذایی مناسب، مصرف مواد غذایی گیاهی و مکمل‌ها و افزایش گردش خون در سیستم تولید مثل، می‌توان به افزایش سلامت تخمدان‌ها و حفاظت از تخمک‌ها کمک کرد.

سیکل 90 روزۀ آزادسازی تخمک:

بسیاری از زنان برای باردار شدن با مشکل مواجه می‌شوند و پزشکان علت آن را داشتن تخمک ناسالم یا تخمک پیر می‌دانند. معمولاً روش پیشنهادی به این افراد استفاده از تخمک اهدایی، آی وی اف یا فرزند خواندگی است، اما آنچه که بیشتر زنان نمی‌دانند این است که می‌توانند به کمک بسیاری از راه‌ها، سلامت تخمک و تخمدان خود را بالا ببرند، ولی حداقل باید یک دورۀ 90 روزه نکات تخصصی را رعایت کنند. در این دورۀ 90 روزه قبل از اینکه تخمک به بلوغ برسد، تخمک‌ها در حال تغییر و آماده سازی برای آزاد شدن هستند. در این زمان آن‌ها تحت تأثیر شرایط محیطی و تغذیه ای می‌توانند سالم یا بدون کیفیت شوند.

عوامل مؤثر در افزایش سلامت تخمک:

· جریان خون مناسب

· دسترسی مناسب سلول‌ها به اکسیژن

· تعادل هورمونی

· تغذیۀ کافی و مناسب

· آرامش و نداشتن استرس

توجه داشته باشید که این عوامل به عنوان نکات مؤثر در سلامت سلول‌های تولید مثل، در کنار افزایش سن، باید بسیار مورد توجه قرار گیرند.

جریان خون و اکسیژن رسانی مناسب به سلول‌ها:

اکسیژن رسانی مناسب خون به سلول‌های تخمک باعث افزایش سلامت آن‌ها می‌شود. عواملی مانند ورزش نکردن،کم آبی و غلظت خون مانع اکسیژن رسانی است. پس برای حل این مشکل به توصیه‌های زیر توجه کنید:

· مصرف حداقل 8 لیوان آب خالص در طول روز

کم آبی باعث افزایش غلظت خون و کاهش سرعت جریان خون در کل بدن و اندام‌ها می‌شود. از آبی استفاده کنید که خالص است و در بطری‌های پلاستیکی نگهداری نمی‌شود. ساده‌ترین راه این است که همیشه یک پارچ آب کنار تخت خود داشته باشید و هنگامی که می‌خواهید بخوابید یا بیدار شوید، آب بنوشید.

· ورزش کردن:

ورزش‌هایی مانند تنیس، پیاده روی نیمه تند و یوگای مخصوص بارداری می‌تواند باعث افزایش بیشتر جریان خون در بدن شود و به دنبال خون رسانی تازه به سلول‌ها، اکسیژن رسانی نیز بیشتر می‌شود.

· تعادل هورمونی:

تعادل هورمون‌ها یکی از شرایط مهم برای بالا بردن سلامت تخمک است و بنا به دلایل محیطی، استرس، الگوهای غذایی مدرن و صنعتی در بیشتر زنان این تعادل از بین رفته است. به دلیل نبودِ تعادل هورمونی، تخمک‌ها تحریک نمی‌شوند و تخمک گذاری اتفاق نمی‌افتد و این فرایند پیچیده هورمونی هر ماه در حال اجرای چرخۀ باروری است. اما خبر خوب این است که می‌توان تعادل هورمونی را بازگرداند.

غذاهای مناسب برای بالا بردن سلامت تخمک:

ژل رویال،کلم بروکلی، انواع توت‌های قرمز، دانه کنجد، دانه کدو تنبل، ماهی سالمون یا قزل آلا، سبزیجات برگ پهن مانند اسفناج و ادویه‌هایی مانند زنجبیل و زردچوبه می‌توانند مفید باشند.

عوامل تغذیه ای و محیطی که باعث آسیب به تخمک می‌شوند:

سیگار، کافئین، الکل، شکر، گوشت‌های فراوری شده، نوشیدنی‌های گازدار، رژیم‌های غذایی بسیار کم چرب (شامل کمتر از 2 قاشق غذاخوری روغن در روز)، غذاهای صنعتی و روغن‌های جامد و غذاهای تراریخته می‌توانند به تخمک آسیب بزنند.

راهکارهایی برای افزایش کیفیت تخمک در خانم‌های بالای 35 سال:

· مصرف روزانه 1 عدد مولتی ویتامین مخصوص دوران بارداری، تا قبل از بارداری

· مصرف آنتی اکسیدان ها به عنوان یکی از مهم‌ترین موادی که سلامت تخمک را تأمین می‌کنند و ان را از تخریب رادیکال‌های آزاد در امان نگه می‌دارند؛ زیرا رادیکال‌های آزاد قادر به DNA سلول‌ها صدمه می‌زنند و خطر تولد کودکان ناقص را افزایش می‌دهند.

· تخمک یکی از قدیمی‌ترین سلول‌هایی است که در بدن شما زندگی می‌کند، به همین دلیل در طول زمان به صورت روزانه می‌تواند در معرض آسیب‌های ناشی از رادیکال‌های آزاد قرار گیرند. تحقیقات نشان می‌دهد کوانزیم Q10 باعث افزایش کیفیت و سلامت تخمک و در نهایت، بارداری، به خصوص در زنان بالای 35 سال می‌شود. کوانزیم Q10 به دو صورت Ubiquinone &Ubiquinol وجود دارد.

· بیشترین مدل کوانزیم Q10 ، Ubiquinoneوجود دارد و فرم Ubiquinol بهترین فرم فعال بیولوژیک است و احتیاج نیست در بدن تغییر کند و به همین صورت در بدن مورد استفاده قرار می‌گیرد. پتانسیل Ubiquinol، 8 برابر بیشتر ازUbiquinone است. بنابراین، در زنان بالای 35 سال، استفاده از این مدل کوانزیم Q10 در مدت زمان کمتر از چند ماه تأثیر مثبت خواهد داشت.

· ال آرژنین یک نوع اسید آمینه است که مطالعات نشان داده‌اند باعث افزایش توانمندی تخمک و رحم و بالا رفتن شانس موفقیت IVF می‌شود، به شرط این که با دوز بالا مصرف شود.

· ژل رویال باعث افزایش کیفیت و تعداد سلول‌های تخمک می‌شود. ژل رویال غذای ملکه زنبور عسل است که تنها با این غذا در طول روز می‌تواند 2000 تخم تولید کند و این ماده باید 3 ماه قبل از بارداری یاIVF مصرف شود. ژل رویال حاوی موادی است که هورمون‌ها را تحریک می‌کنند. این ژل به صورت روزانه مصرف می‌شود و افرادی که به عسل یا محصولات به دست آمده از زنبور عسل حساسیت دارند، باید از مصرف آن خودداری کنند.

· استرس تأثیرات منفی بر بارداری دارد. بدن زنانی که به طور مداوم تحت فشارند، پرولاکتین،کورتیزول و هورمون‌های دیگر را بیش از حد تولید می‌کند که این وضعیت می‌توانند نظم تخمک گذاری را مختل کند یا تخمک گذاری را متوقف سازد. استرس می‌تواند شامل موارد گوناگونی مانند مشاجره‌های لفظی، درگیری‌های مداوم در محل کار و حتی کم تحرکی باشد.

بنابراین اگر شما قصد دارید تخمک سالمی داشته باشید، سطح استرس خود را کاهش دهید. برای رهایی از استرس به شما پیشنهاد می‌کنیم این فعالیت‌ها را در طول روز انجام دهید:

· پیاده روی کنید.

· مطالعه کنید.

· از ماساژ استفاده کنید.

· دمنوش‌های آرامش زا مانند بابونه، به لیمو، بهارنارنج و ... بنوشید.

· مدیتیشن انجام دهید.

· به حمام بروید.

· ورزش کنید.

به طور خلاصه، یادمان باشد برای داشتن تخمک سالم این نکات را در زندگی روزانه خود رعایت کنیم:

· با ماساژدرمانی اصولی و زیر نظر متخصص این رشته، گردش خون را در ناحیه شکم، رحم و تخمدان بیشتر کنیم.

· آب فراوان بنوشیم.

· زیر نظر متخصص، تعادل هورمونی را به بدن بازگردانیم.

· یک رژیم غذایی مناسب و اصولی داشته باشیم و مصرف آنتی اکسیدان ها، مولتی ویتامین‌ها و ال آرژنین را فراموش نکنیم.

· عوامل استرس زا را کنترل کنیم و هنگام بروز استرس، واکنش سالم تری داشته باشیم.

ناهید زندی- مشاور تغذیه