اندومتریوز
اندومتریوز یک بیماری شایع در میان زنانی است که در سنین باروری قرار دارند. شیوع این بیماری در بین زنان پنج تا ده درصد گزارش شده است. نام این بیماری برگرفته از واژه «اندومتر» یعنی بافت جدار داخلی رحم است.
در یک سیکل قاعدگی طبیعی با ترشح هورمون‌های زنانه بافت اندومتر ساخته می‌شود و اگر در آن سیکل بارداری رخ ندهد، این جدار شروع به ریزش می‌کند و در نتیجه‌ی آن، خونریزی قاعدگی اتفاق می‌افتد. در زنان مبتلا به اندومتریوز این بافت در جاهای دیگری به غیر از جای اصلی خود، یعنی داخل رحم، رشد می‌کند، مثلاً تخمدان‌ها یا حفره لگن. این سلول‌های اندومتر که در نواحی طبیعی جاگرفته‌اند درست همانند بافت داخل رحم به تغییرات هورمونی واکنش نشان می‌دهند، یعنی در ابتدای سیکل شروع به تشکیل بافت می‌کنند و در صورت عدم بارداری، هنگام شروع پریود، شروع به ریزش می‌کنند. این اتفاق منجر به خون‌ریزی‌های کوچک در داخل حفره لگن می‌شود‌ و در نتیجه در اندام‌های درگیر با اندومتریوز، التهاب، تورم و زخم ایجاد می‌کند. اگر بافت اندومتر در تخمدان‌ها شروع به رشد کند، خون جمع‌شده در تخمدان‌ها تبدیل به کیستی می‌شود که اندومتریوما نام دارد.

⏺️علل بروز اندومتریوز:

علل بروز اندومتریوز هنوز ناشناخته است. یکی از نظریه‌ها نظریه برگشت خون قاعدگی از طریق لوله‌های رحمی (فالوپ) به داخل حفره لگن است.
نظریه دیگر در این زمینه، پخش شدن و لانه‌گزینی سلول‌های اندومتر از طریق جریان خون و مجاری لنفاوی است، مشابه آنچه در پخش شدن سلول‌های سرطانی رخ می‌دهد. نظریه دیگری نیز وجود دارد که این ایده را مطرح می‌کند که سلول‌های بخش دیگر حفره شکم و لگن در فرایندی تبدیل به سلول‌های اندومتر می‌شوند.
اندومتریوز همچنین می‌تواند در نتیجه لانه‌گزینی مستقیم سلول اندومتر در جدار شکمی رخ دهد، مثلاً در جراحی سزارین. علاوه بر این، برخی پژوهش‌ها وجود برخی فاکتورهای ژنتیکی مرتبط به این بیماری در برخی خانواده‌ها را نشان می‌دهند.
⏺️اندومتریوز در چه نقاطی ممکن است بروز یابد؟
محل‌های معمول بروز اندومتریوز عبارتند از:
- تخمدان‌ها
- لوله‌های رحمی (فالوپ)
- لیگامان‌های حمایت‌کننده رحم
- پستریور کولدوساک (فضای بین رحم و رکتوم)
- انتریور کولدوساک (فضای بین رحم و مثانه)
- سطح خارجی رحم
- جدار حفره لگن
گاه اندومتریوز در نواحی زیر نیز دیده می‌شود:
- روده
- رکتوم
- مثانه
- واژن
- سرویکس (دهانه رحم)
- محل برش جراحی‌های شکمی

⏺️عوامل خطر اندومتریوز:
هر خانمی در سنین باروری ممکن است به اندومتریوز مبتلا شود اما در خطر ابتلا به اندومتریوز در این افراد بیشتر است:
- خانم‌هایی که یک فامیل درجه یک (مادر، خواهر یا دختر) مبتلا به اندومتریوز دارند.
- خانم‌هایی که نخستین زایمان‌شان پس از سی سالگی است.
- خانم‌هایی که ناهنجاری‌های رحمی دارند.
- خانم‌هایی که سابقه جراحی در ناحیه شکم و لگن دارند.

⏺️علائم اندومتریوز:
علائمی که به آنها اشاره می‌شود رایج‌ترین علائم اندومتریوزند اما هر فرد مبتلا به اندومتریوز ممکن است علائم متفاوتی را تجربه کند یا اصلا علامتی نداشته باشد. علائم متداول اندومتریوز عبارتند از:
- درد و گرفتگی شدید در ناحیه زیرشکم و کمر در دوران خونریزی قاعدگی
- درد هنگام نزدیکی
- خونریزی غیرعادی یا سنگین قاعدگی
- ناباروری
- درد هنگام دفع ادرار در دوره خونریزی قاعدگی
- درد هنگام دفع مدفوع در دوره خونریزی قاعدگی
- مشکلات گوارشی مثل اسهال، یبوست و یا تهوع
توجه به این نکته ضروری است که شدت دردی که فرد مبتلا دارد لزوماً به معنی شدت و گستردگی بیماری نیست.  گاهی فرد مبتلا به اندومتریوز شدید هیچ دردی ندارد و برعکس، فرد مبتلا به اندومتریوز خفیف درد شدیدی دارد.

⏺️ارتباط اندومتریوز و ناباروری:
اندومتریوز یکی از سه علل اصلی ناباروری زنان است. بر اساس آمار انجمن طب تولیدمثل آمریکا، اندومتریوز در ۲۴ تا ۵۰ درصد زنانی که ناباروری دارند، دیده می‌شود. در موارد خفیف تا متوسط اندومتریوز، ناباروری ممکن است موقت باشد. در چنین مواردی جراحی برداشتن چسبندگی، کیست یا بافت زخم می‌تواند قدرت باروری را به فرد مبتلا بازگرداند. در موارد کم ممکن است مشکل ناباروری در فرد مبتلا دائمی باشد.
این که اندومتریوز چطور باروری را تحت تأثیر قرار می‌دهد، هنوز به‌روشنی مشخص نیست. ممکن است بافت‌های زخم ناشی از اندومتریوز مانع آزاد شدن تخمک از تخمدان‌ها شوند. نظریه دیگر این است که اندومتریوز محیط داخل حفره لگن را تغییر می‌دهد و این تغییرات مانع لانه‌گزینی تخمک‌ بارورشده در رحم می‌شود‌.
⏺️تشخیص اندومتریوز:
نخستین مرحله تشخیص اندومتریوز، ویزیت متخصص زنان، یعنی گرفتن شرح حال، بررسی سوابق پزشکی و معاینه است. در مرحله بعد، معمولاً سونوگرافی درخواست می‌شود. این سونوگرافی باید توسط متخصصی انجام شود که با این بیماری آشنایی داشته باشد و در این زمینه دوره تخصصی گذرانده باشد. در مواردی نیز پزشک متخصص زنان ممکن است ام آر آی (MRI) درخواست کند.
اما تنها روش قطعی تشخیص اندومتریوز انجام لاپاراسکوپی‌ است‌. لاپاراسکوپی یک روش جراحی کم‌تهاجمی است. در این روش جراح چند برش کوچک روی شکم ایجاد می‌کند و ابزار مجهز به دوربین کوچکی را وارد حفره شکم می‌کند و به‌دقت داخل شکم و لگن را بررسی می‌کند. لاپاراسکوپی می‌تواند هم تشخیصی باشد هم درمانی. یعنی جراح می‌تواند حین انجام لاپاراسکوپی‌ بافت‌های اندومتریوز را بردارد و داخل شکم و لگن را تمیز کند.
⏺️مراحل (stages) اندومتریوز:
معمولاً اندومتریوز به چهار مرحله مینیمال (حداقلی)، خفیف، متوسط و شدید تقسیم‌بندی می‌شود. این طبقه‌بندی بر اساس محل، میزان، عمق و سایز بافت اندومتریوز انجام می‌شود. معیارهای خاص مرحله‌بندی بیماری اندومتریوز عبارتند از:
- میزان گستردگی بافت اندومتریوز
- درگیری ساختارهای لگن
- میزان چسبندگی‌های لگنی
- انسداد لوله‌های رحمی (فالوپ)

مرحله بیماری لزوماً نشان‌دهنده میزان درد، خطر ناباروری و علائم موجود نیست. برای نمونه ممکن است خانمی که اندومتریوز استیج اول دارد، درد بسیار شدید داشته باشد و خانمی با اندومتریوز مرحله چهار، هیچ علامتی نداشته باشد.
⏺️گزینه‌های درمان اندومتریوز:
پزشک با در نظر گرفتن عوامل مختلف درباره درمان اندومتریوز تصمیم می‌گیرد، از جمله سن خانم، اینکه قصد بارداری دارد یا نه، گستردگی بیماری و شدت علائم چقدر است و ... گاهی ممکن است درمان دارویی و کنترل منظم را پیشنهاد کند و گاهی گزینه جراحی لاپاراسکوپی را پیشنهاد می‌کند. نکته مهم در خصوص جراحی این است که برای خانم‌هایی که قصد بارداری در آینده دارند، حتماً قبل از جراحی حفظ باروری انجام شود، یعنی فریز تخمک یا فریز جنین. زیرا جراحی‌های ناحیه لگن می‌توانند ذخیره تخمدان را به‌شدت کاهش دهند.
✔️ کلینیک فوق‌تخصصی اندومتریوز و دردهای مزمن لگنی ابن‌سینا با همکاری متخصصان مجرب تمام امکانات تشخیصی و درمانی لازم را برای مراجعان محترم فراهم کرده است. حضور متخصصان حوزه‌های مختلف، از جمله متخصصان زنان و فلوشیپ لاپاراسکوپی‌ پیشرفته، متخصصان جراحی کولورکتال و جراحان متخصص اورولوژی در مسیر تشخیص و جراحی و نیز رادیولوژیست‌های مجرب و آموزش‌دیده در زمینه بیماری اندومتریوز این کلینیک را به بهترین گزینه برای مراجعان محترم تبدیل کرده است.