آیا پیشگیری از ناباروری ممکن است؟ همواره گفته می‌شود که پیشگیری بهتر از درمان است. اما این پرسش ممکن است به ذهن شما برسد که مگر می‌توان از باروری هم پیشگیری کرد؟

برای پاسخ به این پرسش، بهتر است به سراغ علل و عوامل خطرسازی برویم که قابل پیشگیری و درمان‌اند: بیماری‌های انتقال یابنده از راه روابط جنسی/ مقاربتی: یکی از عوامل خطرزای ناباروری که بیش از دیگر عوامل، قابل پیشگیری است، ابتلا به بیماری‌های مقاربتی، مانند سیفلیس، سوزاک و یا کلامیدیا است. این بیماری‌ها می‌توانند به سیستم تناسلی زنان و مردان آسیب‌هایی جبران نشدنی وارد کنند.

بیماری‌های مقاربتی (STD) می‌توانند به روش‌های زیر مهار شوند: - استفاده از کاندوم - انجام آزمایش‌های بیماری‌های مقاربتی، در صورتی که افراد در معرض خطر ابتلا باشند. - درمان زود هنگام و کامل بیماری‌های مقاربتی که این روند شامل پیگیری دقیق، آزمایش‌های لازم و غربالگری شرکای جنسی است.

روش‌های جلوگیری از بارداری:

اغلب زوج‌ها تمایل دارند تا داشتن فرزند را برای مدتی پس از ازدواج به تعویق بیندازند. انتخاب نادرست روش جلوگیری از بارداری می‌تواند باروری آیندۀ فرد را به مخاطره بیندازد. برای مثال، استفاده از IUD در زنانی که در معرض ابتلا به بیماری‌های مقاربتی هستند، به علت افزایش خطر بروز التهاب لگن، نادرست است. پس بهتر است چنین بیان کنیم که استفاده از IUD برای زنانی که هیچگاه باردار نشده‌اند،گزینه ای مردود است.

مصرف قرص‌های ضد بارداری خوراکی معمولاً تأثیر مستقیمی بر باروری ندارد، اگرچه زنانی که سیکل‌های قاعدگی نامرتب قبل از مصرف قرص دارند، در می‌یابند که سیکل‌های نامرتب، در صورت قطع قرص، مجدداً باز خواهد گشت و دوباره، نیاز به درمان وجود دارد. استفاده از کپسول‌های کاشتنی زیر جلدی، مانند نور پلانت، نیز می‌تواند با بازگشت تخمک گذاری تداخل یابد و سبب ناباروری گردد . بستن لوله‌ها و عقیم سازی، به عنوان یک روش جلوگیری از باروری، بهتر است فقط در بیمارانی که خانواده خود را تکمیل کرده‌اند و یا مطمئن‌اند که نمی‌خواهند دوباره صاحب فرزند شوند، در صورت انجام مشاوره، پیشنهاد شود.

جراحی‌های غیر ضروری:

برای ضایعات خوش خی‌ام دهانه رحم، مانند تغییرات فیزیولوژیکی که گاهی خود را به صورت نمایی از زخم نشان می‌دهند، ممکن است روش جراحی پیشنهاد شود، اما پرهیز از این گونه جراحی‌های غیرضروری، می‌تواند یکی دیگر از عوامل پیشگیری از ناباروری باشد. برای نمونه، آپاندکتومی (عمل جراحی برداشتن آپاندیس) به دنبال دردهای مزمن شکمی در زنان جوان، می‌تواند چسبندگی‌های لگنی را ایجاد کند که به لوله‌ها آسیب می‌رساند. بنابراین، مهم است که پزشکان و بیماران دربارۀ ضرورت و یا عدم ضرورت جراحی در زنان جوان آگاه باشند. جراحی‌هایی که برای برداشتن کیست تخمدان، فیبروم های کوچک (میومکتومی) و کورتاژ انجام می‌شود، ممکن است واقعاً صدمات جبران ناپذیری را وارد آورد.

بعضی از زوج‌های جوان از سقط جنین به عنوان یک روش جلوگیری از فرزنددار شدن حتی در مدت زمان کوتاهی پس از ازدواج استفاده می‌کنند. انجام کورتاژ در این زنان شانس ابتلا به عفونت و انسداد لوله‌های رحمی را افزایش می‌دهد و طبیعتاً نازایی را به همراه خواهد داشت. اگر انجام جراحی ضروری است، باید با دقت زیاد و ترجیحاً با استفاده از تکنیک‌های میکروسکوپی که احتمال آسیب در آن‌ها بسیار اندک است (مانند جراحی با لاپاراسکوپ یا روش‌های هدایت شده با سونوگرافی)، برای این بیماران انجام شود تا توان باروری آن‌ها حفظ شود.

تغذیه و ورزش:

پرخوری، انجام ورزش‌های سنگین به منظور کاهش وزن یا ورزش حرفه ای سنگین می‌تواند سبب سیکل‌های قاعدگی نا مرتب و توقف تخمک گذاری شود. این مسئله بیشتر در زنان ورزشکار، شناگران، ژیمناست‌ها و نیز زنانی‌که دچار بی‌اشتهایی عصبی هستند، دیده می‌شود که البته با برگشت وزن بدن، توان باروری آنان نیز برمی گردد. چاقی نیز می‌تواند با عملکرد تخمدان‌ها تداخل داشته باشد . افزایش وزن بیش از حد می‌تواند تعادل هورمونی فرد را مختل کند و سبب تخمک گذاری غیرطبیعی و یا عدم تخمک گذاری گردد که با کاهش وزن بدن تا حد میزان طبیعی، می‌توان این مشکل را برطرف کرد.

افزایش سن ازدواج و بارداری:

یکی از عمده‌ترین مشکلات رایج در جوامع امروزی افزایش سن تمایل به باروری در زنان است. به علل مختلف، از جمله شرایط اقتصادی و اجتماعی، امروزه زنان ترجیح می‌دهند تا قبل از شروع زندگی مشترک، تحصیلات خود را تکمیل کنند و درپی اشتغال باشند و حتی برخی زنان تا قبل از 30 سالگی ازدواج نمی‌کنند و به طبع، سن بارداری آن‌ها نیز به تعویق می‌افتد. به دنبال افزایش سن، هرچه تصمیم به بارداری بیشتر به تعویق بیفتد، شانس بروز عوامل خطرزا، از جمله اندومتریوز یا بیماری‌های مقاربتی بیشتر خواهد بود و به ویژه در زنان، کم کم توان باروری و تخمک گذاری تحلیل خواهد رفت.

آسیب‌های بیضه:

یکی از علل قابل پیشگیری ناباروری، جلوگیری از صدمات بیضه در مردانی است که دچار مشکل بیضه‌های نزول نیافته‌اند. بیضه‌های نزول نیافته باید در سنین کودکی، ترجیحاً قبل از سن 2 سالگی، به منظور جلوگیری از صدمات، جراحی شوند. این مسأله مستلزم آگاه کردن و آموزش دادن به مادرانی است که فرزندان پسر دارند.

بیماری اوریون: این بیماری در پسران می‌تواند موجب ناباروری شود. مصون سازی پسران (تزریق واکسن) علیه بیماری اوریون در دوران کودکی روش پیشگیری خوبی است و می‌تواند از بروز اوریون و پیامدهای آن در پسران، جلوگیری کند.

دخانیات، داروها و مواد مخدر:

مصرف داروها و موادی مانند الکل، ماری جوانا، شیشه و دیگر سموم، توان باروری فرد را تخریب می‌کند. این داروها با کاهش میل جنسی، تخریب تولید اسپرم و تداخل با تخمک گذاری همراه‌اند که گاهی این عوارض برگشت ناپذیرند و در اختلالات باروری نقش دارند. سیگار کشیدن نیز به دلیل تأثیر بر علمکرد سیستم تولیدمثل و با کاستن تولید تخمک، افزایش خطر عفونت لگنی و کاهش تعداد اسپرم، توان باروری را دچار اختلال می‌کند. البته، اثرات معکوس اغلب موقتی‌اند، بنابراین در صورت عدم مصرف، تقریباً تمام علائم برطرف می‌شوند و اثرات مضر بر عملکرد سیستم تولید مثلی نیز احتمالاً تعدیل می‌گردد. به هرحال بهترین توصیه در این باره، عدم مصرف دخانیات، داروها و مواد مخدر است .

عوامل شغلی و محیطی:

صدمات شغلی می‌توانند در مردان تعداد اسپرم را کاهش دهند. استفاده و یا قرار گرفتن در معرض بسیاری از مواد و پرتوهای سمی، شامل تشعشع مواد رادیو اکتیو، گازهای بیهوشی، مواد شیمیایی مانند سرب، آفت کش‌ها مانند DBCP و حلال‌های دارویی مانند اکسید اتیلن نیز می‌توانند با کاهش تولید اسپرم همراه شوند و باروری را مختل سازند. تماس شدید با حرارت در محل کار (مثل رانندگان ، نانوایان) نیز می‌تواند باعث کاهش طولانی مدت و یا توقف دائم تولید اسپرم گردند. برای حفظ توان باروری، باید از عوامل آسیب زای محیطی و شغلی آگاه شوید و از آن‌ها پرهیز کنید.

پوشش و لباس:

برای بهداشت باروری، استفاده از لباس‌های زیر نخی به خانم‌ها و آقایان توصیه می‌شود. پوشیدن لباس‌های تنگ به مردان توصیه نمی‌شود، زیرا سبب افزایش حرارت بیضه‌ها می‌شود و ممکن است به روند تولید اسپرم آسیب برساند. اشعه X نیز می‌تواند برای گنادها مضر باشد، بنابراین اگر عکسبرداری ضروری است، استفاده از پوشش‌های سربی به منظور محافظت از تابش اشعهX، برای حفظ توان باروری خانم‌ها و آقایان ضروری است.

شیمی درمانی و پرتو درمانی:

درمان سرطان با روش‌های شیمی و پرتو درمانی، توان باروری افراد را از بین می‌برد. زیرا در طول درمان، سلول‌های جنسی آسیب می‌بینند. از این رو، می‌توان پیش از آغاز درمان، با انجماد و ذخیرۀ تخمک، اسپرم و یا بافت بیضه یا تخمدان، توان باروری را حفظ کرد تا در زمان بهبود، بتوان صاحب فرزندی سالم شد. روش‌های حفظ باروری همچنین می‌تواند برای زنانی که سابقۀ خانوادگی یائسگی زودرس دارند و یا دیر ازدواج می‌کنند، مفید باشد.

آسیب‌های دهانۀ رحم:

نقش رحم در دستگاه تولید مثل زنان و حفاظت از آن بسیار مهم است. رعایت بهداشت جنسی و شستشو و پاکیزه نگه داشتن واژن می‌تواند از عفونت‌های رحم جلوگیری کند. همچنین، انجام تست پیشگیری از سرطان یا پاپ اسمیر، به منظور غربالگیری و تشخیص زودرس ضایعات پیش سرطانی، زمینه را برای درمان محافظه کارانۀ زخم‌های دهانه رحم فراهم می‌سازد و با معالجۀ زخم‌های دهانۀ رحم عملکرد این عضو حفظ خواهد شد.