واریکوسل به اتساع (گشاد شدن+ غیرطبیعی سیاهرگ‌های بیضه گفته می‌شود که در نتیجه ناکارآیی دریچه‌های لانه کبوتری موجود در آنها به وجود می‌آید و در این حالت، خون در مواقعی در جهت معکوس در آنها جریان می‌یابد. واریکوسل از نظر شدت آن، بر حسب معاینه بالینی، به سه گرید (درجه) تقسیم می‌شود:

گرید یک (خفیف): هنگامی است که پزشک سیاهرگ‌های متسع را فقط هنگام زور زدن یا بازدم بیمار، می‌‌تواند لمس کند.

گرید دو (متوسط): هنگامی است که پزشک بدون مانورهای اشاره‌شده هم بتواند این سیاهرگ‌ها را در معاینه لمس کند.

گرید سه (شدید): هنگامی است که بدون لمس هم، سیاهرگ‌های متسع در بالای بیضه و از روی پوست مشاهده می‌شود.

واریکوسل در بعضی از افراد با مکانیسم‌های مختلفی که در فرضیه‌های متفاوت ذکر شده است، می‌تواند هم به‌صورت کمی و هم به‌صورت کیفی در اسپرم‌ها یا کارکرد آنها اختلال ایجاد کند و سبب ضعف اسپرم و ناباروری شود.

از دیدگاه آماری حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد آقایان واریکوسل دارند، ولی در اغلب آنها اختلالی از نظر باروری ایجاد نمی‌شود.

ولی در مواردی که زوج دچار ناباروری باشند و واریکوسل نیز در حدی باشد که در معاینه توسط پزشک لمس گردد (در حد کلینیکال یا بالینی باشد) و در آزمایش اسپرموگرام نیز اختلال در شاخص‌های اسپرم مشاهده شود، جراحی لازم است (البته، در صورتی که خانم مشکل شدید ناباروری نداشته باشد).

گفتنی است که بنا به نظر گروهی از محققان، گاهی واریکوسل با آسیب به مولکول DNA هسته اسپرم‌ها می‌تواند سبب سقط جنین نیز بشود، اما این امر هنوز اثبات نشده است.

درمان واریکوسل:

اگر لازم باشد، جراحی انجام می‌شود که با توجه به روش دستیابی به عروق، خلف صفاقی (Retroperitoneal)، اینگوینال یا ساب‌اینگوینال نامیده می‌شود. همچنین، جراحی می‌تواند به‌صورت لاپاروسکوپی انجام شود. از روش میکروسرجری (جراحی میکروسکوپی) هم برای درمان ناباروری ناشی از واریکوسل استفاده می‌شود که هم از نظر نتایج و هم از نظر کاهش عوارض احتمالی بهتر از دیگر روش‌ها است.

همچنین، گاهی از روش آمبولیزاسیون طی آنژیوگرافی نیز استفاده می‌شود که کاربرد کمتری دارد. اثربخشی جراحی نیز بسته به اینکه چگونه تعریف شود (نرمال‌شدن اسپرموگرام یا دستیابی به باروری) از ۵۰ تا ۶۵ درصد متفاوت است و گاه دستیابی به نتیجه تا ماه‌ها پس از عمل طول می‌کشد.