تخمدان‌ها بخشی از سیستم تولید مثل زنانه‌اند که به صورت دو عضو بادامی شکل در بخش پایینی شکم و در دو طرف رحم قرار دارند.

از جمله وظایف تخمدان‌ها تولید تخمک و نیز هورمون‌های استروژن و پروژسترون است. در طی دوران باروری یعنی از بلوغ تا قبل از یائسگی هر خانم در هر سیکل ماهیانه یک تخمک آزاد می‌کند. گاهی کیسه‌ای حاوی مایع که به آن کیست گفته می‌شود، در تخمدان شکل می‌گیرد. اغلب خانم‌ها دست‌کم یه کیست تخمدان در زندگی خود داشته‌اند و در اغلب موارد هم این کیست‌ها بدون درد و علامت‌اند و به طور اتفاقی در سونوگرافی کشف می شوند.

کیست‌ها انواع مختلفی دارند، اما در تقسیم‌بندی کلی به دو دسته کیست‌های عملکردی یا فانکشنال و کیست‌های غیرعملکردی تقسیم می‌شوند.

کیست‌های عملکردی خود به دو نوع زیر تقسیم می‌شوند:

- کیست‌ فولیکولی: در هر چرخه قاعدگی معمولاً یک تخمک تولید می‌شود. این تخمک داخل یک کیسه که فولیکول نام دارد، رشد می‌کند. این فولیکول‌ها داخل تخمدان قرار دارند و معمولاً وقتی تخمک بالغ شد، فولیکول پاره می‌شود و تخمک آزاد می‌شود. اما در برخی موارد ممکن است این روند رخ ندهد، فولیکول پاره نشود و مایع داخل آن تشکیل کیست دهد.

- کیست کورپوس لوتئوم یا جسم زرد: معمولاً وقتی فولیکول تخمک را آزاد می‌کند، خود به خود جذب می‌شود. اما در مواردی این اتفاق نمی‌افتد و فولیکول پاره شده باقی می‌ماند و مایع اضافی به خود جذب می‌کند و تبدیل به کیست جسم زرد می‌شود.

کیست‌های غیرعملکردی نیز به انواع زیر تقسیم می‌شوند:

- کیست درموئید: این کیست‌ها معمولاً حاوی مو، چربی و حتی دندان هستند.

- کیست آدنوما: این کیست‌ها بافت‌های غیرسرطانی هستند که بر دیواره خارجی تخمدان‌ها رشد می‌کنند و اغلب عارضه خاصی ندارند.

- کیست اندومتریوما: این دسته از کیست‌ها از بافت اندومتر، یعنی بافت جدار داخلی رحم شکل می‌گیرند و حاوی مایع غلیظ شکلاتی هستند. این نوع کیست‌ها اغلب با چسبندگی‌های لگنی و ضایعات آندومتریوز در نقاط مختلف لگن همراه‌اند.

- کیست‌های دوران بارداری: این کیست‌ها هم اغلب بدون علامت‌اند و در سونوگرافی‌های دوران بارداری تشخیص داده می‌شوند، اغلب خوش‌خیم هستند و نیاز به درمان خاصی ندارند.

افزون بر موارد پیش‌گفته، وضعیت دیگری نیز وجود دارد که به آن سندرم تخمدان پلی‌کیستیک یا تنبلی تخمدان گفته می‌شود. در سندرم تخمدان پلی‌کیستیک، تعداد زیادی کیست کوچک در داخل تخمدان‌ها شکل می‌گیرند و باعث افزایش اندازه تخمدان‌ها می‌شوند. این سندرم می‌تواند باعث اختلال در باروری خانم‌ها شود.

علائم کیست تخمدان:

کیست‌های تخمدان معمولاً علامت خاصی ندارند، اما در برخی موارد، به‌ویژه با بزرگ شدن اندازه، ممکن است علائم زیر را به همراه داشته باشند:

- احساس نفخ و ورم در شکم

- درد قبل از پریود و حین پریود

- کمردرد یا درد پاها

- درد حین نزدیکی

- حساس‌شدن پستان‌ها

در صورتی که سایز کیست‌ها بزرگ باشد، باید بیمار را از علایم هشدار آگاه کرد و توصیه شود که از فعالیت‌های سنگین پرهیز کند و به‌طور متناوب، اغلب هر شش ماه یکبار و یا در صورت بروز علایم جدید، سونوگرافی تکرار شود.

عوارض مهم:

از عوارض مهم و تهدیدکننده کیست‌های تخمدان، احتمال پیچ خوردن کیست به دور پایه خودش یا اصطلاحاً تورشن است که اغلب با درد شدید، تهوع و استفراغ، بی‌اشتهایی، ضعف و افت فشار خون می‌تواند همراه باشد که در صورت بروز این علائم، مراجعه فوری به مراکز درمانی ضروری است. پارگی کیست هم می‌تواند با علایمی مشابه علایم تورشن بروز کند.

درمان:

درمان کیست تخمدان به نوع آن بستگی دارد، بعضی کیست‌ها به‌خصوص انواع عملکردی یا فانکشنال به‌طور خود به خود از بین می‌روند و نیاز به مداخله درمانی ندارند، اما در صورتی که برطرف نشوند، می توان از قرص‌های جلوگیری از بارداری استفاده کرد. کیست‌هایی مثل آندومتریوما یا درمویید، تنها با جراحی از بین می‌روند و درمان جراحی اغلب به روش لاپاروسکوپی صورت می‌گیرد.