حرکت اسپرم یکی از شاخص‌های ارزیابی وضعیت باروری آقایان است که در آزمایش اسپرم بررسی می‌شود. شکل مطلوب و نرمال حرکت اسپرم، حرکت پیشرونده است. حرکت پیشرونده (progressive sperm motility) یا رو به جلوی اسپرم عبارتی است که نشان‌دهنده اسپرم سالم و دارای عملکرد است زیرا اگر اسپرم حرکت رو به جلو داشته باشد یعنی می‌تواند در یک خط مستقیم به سمت مقصدش، یعنی تخمک، شنا کند. حرکت رو به جلو یعنی سرعت اسپرم ۲۵ میکرومتر بر ثانیه باشد و حداقل ۳۲ درصد اسپرم‌های موجود در نمونه باید حرکت پیشرونده داشته باشند تا تحرک اسپرم نرمال گزارش شود.
دو اختلالی که ممکن است در حرکت اسپرم وجود داشته باشند، عبارتند از:
- حرکت پیشروندۀ آهسته یا کُند (slow progressive motility): در این اختلال سرعت حرکت اسپرم کمتر از ۲۵ میکرومتر بر ثانیه است و یا اسپرم در خط مستقیم حرکت نمی‌کند.
- حرکت غیرپیشرونده (non-progressive motility): در این حالت اسپرم حرکت دارد اما سرعتش کمتر از ۵ میکرومتر بر ثانیه است.
- نداشتن حرکت: در این اختلال اسپرم اصلاً تحرکی ندارد.
علل:
عوامل متعددی می‌توانند بر تحرک اسپرم اثرگذار باشند، از جمله:
- قرارگیری در برابر سموم محیطی، مانند فلزات سنگین
- بالارفتن حرارت بیضه در اثر تب، پوشیدن لباس‌های زیر تنگ یا ماندن در سونا و جکوزی
- سبک زندگی ناسالم؛ سیگار کشیدن، مصرف مشروبات الکلی و مواد مخدر
- چاقی یا اضافه‌وزن
- استرس شدید
- عفونت یا زخم در بیضه
- بالارفتن سن
- واریکوسل
- بیضه نزول نکرده
- مصرف مکمل‌های بدنسازی (استروئیدهای آنابولیک)
- وجود آنتی‌بادی‌های ضد اسپرم
- مصرف برخی داروها
- اختلالات هورمونی

 تشخیص:
آزمایش اسپرم یا آنالیز مایع منی روش ارزیابی شاخص‌های اسپرم، از جمله حرکت اسپرم است. اگر مجموع اسپرم‌های دارای حرکت کمتر از ۴۰ درصد گزارش شود، شاخص تحرک اسپرم غیرنرمال محسوب می‌شود.

درمان:
همان‌طور که گفته شد، اختلالات حرکت اسپرم علل گوناگونی دارد، بنابراین روش درمان به علت اختلال بستگی دارد. برای نمونه، اگر پزشک متخصص اورولوژی و ناباروری مردان تشخیص داد که علت اختلالات اسپرم واریکوسل است، درمان جراحی ترمیم واریکوسل را پیشنهاد می‌کند. اما به طور کلی می‌توان درمان را به سه گروه اصلاح سبک زندگی، درمان‌های دارویی و درمان‌های کمک‌باروری تقسیم کرد:
- اصلاح سبک زندگی نخستین گام در بهبود اختلالات اسپرم است‌.  این کارها را خود شما می‌توانید به راحتی برای بهبود تحرک اسپرم انجام دهید:
- سیگار را ترک کنید.
- مشروبات الکلی ننوشید.
- ورزش منظم را در برنامه هفتگی خود بگنجانید.
- اگر دچار اضافه‌وزن یا چاقی هستید، با کمک یک متخصص تغذیه و با یک رژیم غذایی اصولی وزنتان را کم کنید.
- گوشی موبایل را در جیب‌های جلوی شلوار نگذارید.
- لباس زیر تنگ و چسبان نپوشید.
- اگر در محیط کارتان در معرض حرارت قرار دارید، در فواصل منظم، چند دقیقه از محل کارتان خارج شوید.
- از سونا و جکوزی استفاده نکنید.

- درمان دارویی طیفی از مکمل‌ها، مانند ال-کارنیتین، ویتامین E، ویتامین C، سلنیوم، امگا۳ و کوآنزیم کیوتن (Q10) و همچنین داروهایی مانند کلومید، هورمون FSH و هورمون bhcg را دربر می‌گیرد که پزشک بر اساس شرایط هر بیمار و علت بروز اختلال، داروهای مناسب را تجویز می‌کند.
- درمان کمک‌باروری زمانی پیشنهاد می‌شود که اصلاح سبک زندگی، درمان‌های دارویی و جراحی‌های ترمیمی (مثل واریکوسلکتومی) مؤثر نبوده است. در چنین حالتی پزشک بر اساس شرایط شما و همسرتان (اینکه آیا علل دیگری برای ناباروری وجود دارد یا نه) روش آی یو آی (تلقیح اسپرم به داخل رحم) یا روش آی وی اف (لقاح آزمایشگاهی)/ میکرواینجکشن (تزریق اسپرم به داخل سیستوپلاسم تخمک) را پیشنهاد می‌کند.
اینکه کدام روش برای شما مناسب است یا شرایط شما و همسرتان بستگی دارد، از جمله اینکه سن خانم و میزان ذخیره تخمدان چقدر است، اینکه دیگر شاخص‌های اسپرم، مثل تعداد و مورفولوژی نرمال است یا نه، اینکه وضعیت لوله‌های رحمی خانم چطور است و ...